Εάν όλοι
ζούσαν όπως ο μέσος Αμερικανός θα χρειαζόμασταν 5 πλανήτες για να συντηρηθούμε, ενώ εάν ζούσαν σαν τον μέσο Ευρωπαίο (ή
Έλληνα) θα χρειαζόμασταν 3. Καλώς ή κακώς έχουμε μόνο έναν...
«Πού όμως βρίσκουμε τους υπόλοιπους 2 (ή
4) πλανήτες;»
Η θεωρία του οικολογικού αποτυπώματος απαντάει στο παραπάνω θέμα. Με βάση το γεγονός ότι ο πλανήτης έχει πεπερασμένους πόρους,
προσμετρά την έκταση της καλλιεργήσιμης
γης και του νερού που χρειάζεται ένας άνθρωπος ή ένας πληθυσμός για να παράγει όλα τα προϊόντα που
καταναλώνει και να απορροφηθούν
τα απορρίμματα και οι ρύποι του. Πρακτικά, διαιρώντας την έκταση των
καλλιεργήσιμων εδαφών και του καθαρού νερού με τον πληθυσμό της γης,
υπολογίζεται τι αντιστοιχεί στον καθένα. Το αποτύπωμα αυτό μπορεί να αφορά έναν
άνθρωπο, ένα κτίριο, μία πόλη ή μια χώρα. Σήμερα, η ανθρωπότητα, συνολικά,
καταναλώνει σχεδόν 1,5 πλανήτη.
Ο μέσος
Έλληνας παράγει 540kg απορριμμάτων το χρόνο.
Αυτό σημαίνει περίπου 1,5kg κάθε μέρα. O μέσος Αμερικανός παράγει 2kg, ενώ ο Ινδός 270gr ημερησίως. Ακόμη μεγαλύτερες είναι οι
διαφορές μεταξύ των ‘ανεπτυγμένων’ και των ‘αναπτυσσόμενων’ χωρών, σε μεγέθη
όπως η κατά κεφαλή κατανάλωση νερού, πετρελαίου ή έκλυση CO2.
Είναι
προφανές ότι για να μπορούν οι πλούσιες χώρες να έχουν τόσο μεγάλα οικολογικά
αποτυπώματα, πρέπει οι φτωχές να έχουν πολύ μικρά. Ουσιαστικά, οι πλούσιες χώρες κλέβουν το μερίδιο
κατανάλωσης και ρύπανσης των φτωχών. Από περιβαλλοντικής άποψης δηλαδή, το 1/5 των
κατοίκων της γης ζει σε βάρος των υπολοίπων 4/5.
 |
| Παραμόρφωση κάθε xώρας ανάλογα με το οικολογικό αποτύπωμά της |
Ακόμη, οι φυσικές καταστροφές (τυφώνες,
πλημμύρες, κλπ) που προκαλεί η κλιματική αλλαγή επηρεάζουν κυρίως φτωχές περιοχές,
που αδυνατούν να τις αντιμετωπίσουν. Έτσι, εξ αιτίας του δικού μας
«ανεπτυγμένου» τρόπου ζωής, ο πληθυσμός των αναπτυσσόμενων χωρών καταδικάζεται
έμμεσα σε θάνατο, πείνα, αρρώστια, μετανάστευση και ανέχεια.
Πόσο νοιαζόμαστε για αυτά τα 4/5;
Η ‘Ανάπτυξη’...
Αντί να προσαρμόσουμε τις κοινότητες των ανθρώπων στο περιβάλλον, προσαρμόσαμε το περιβάλλον στις ανάγκες τις βιομηχανίας, της οικονομίας και της ‘ανάπτυξης’. Η απληστία μας έχει οδηγήσει στη δημιουργία άχρηστων αναγκών. Για να τις ικανοποιήσουμε, δημιουργήσαμε μια απεριόριστη ‘ανάπτυξη’ σε έναν πεπερασμένο πλανήτη. Και δυστυχώς, η ‘ανάπτυξη’ αυτή τροφοδοτεί και τροφοδοτείται από τις κοινωνικές ανισότητες. Χωρίς αυτές δεν μπορεί να υπάρξει.
Η ευχαρίστηση,
η κατανάλωση και η ευημερία δεν είναι από μόνες τους κατακριτέες. Το μεγαλύτερο
μέρος της ευχαρίστησής μας όμως, προέρχεται από πράγματα όπως
η αλόγιστη χρήση του αεροπλάνου ή του αυτοκινήτου μας (πετρελαιοπόλεμοι και CO2), τα καινούρια μας
ρούχα ή κινητά (ηλεκτρονικά απόβλητα στις χώρες του τρίτου κόσμου) και
οτιδήποτε ‘νέο’ βγαίνει στην μόδα. Γίνονται λοιπόν κατακριτέες όταν προκαλούν την υποβάθμιση του ανθρώπινου και φυσικού περιβάλλοντος, συχνά σε περιοχές μακριά από εμάς.
Αλήθεια,
σκεφτόμαστε την σχέση μας με το περιβάλλον όταν πετάμε με αεροπλάνο ή όταν
αγοράζουμε νέο κινητό; Σκεφτόμαστε πόσο νερό, σοδειές και καλλιεργήσιμη γη
ξοδεύεται όταν τρώμε καθημερινά κρέας; Σκεφτόμαστε πόσοι κάτοικοι φτωχών χωρών έχουν
αναγκαστεί να γίνουν ‘περιβαλλοντικοί πρόσφυγες’ όταν πηγαίνουμε με το αμάξι
μας στο διπλανό τετράγωνο;
Ένα σύμπλεγμα
σχεδιαστών, διαφημιστών, ψυχολόγων και πωλητών, εργάζεται ασταμάτητα για τη
δημιουργία νέων αναγκών και επιθυμιών, προωθώντας προϊόντα που δεν έχουν κανένα
πραγματικό όφελος στον ψυχισμό μας ή στο περιβάλλον, αλλά σχεδιάζονται
αποκλειστικά για να μας τονώσουν τη λίμπιντο, ή να μας ανεβάσουν ένα ακόμα
σκαλί στο κοινωνικό status. Είναι φανερό ότι αν συνεχίσουμε έτσι, η
σύγκρουση με τα φυσικά όρια του πλανήτη και η περαιτέρω αύξηση των ήδη τεράστιων
κοινωνικών ανισοτήτων είναι αναπόφευκτες.
«Εάν όλος ο κόσμος κατανάλωνε όπως ένας Αμερικανός, ο πληθυσμός της γης θα έπρεπε να είναι 1δις. Αν κατανάλωνε όπως ένας κάτοικος της Μπουρκίνα Φάσο, θα ανέβαινε στα 23δις». - Σερζ Λατούς
...και η πρόταση της ‘Αποανάπτυξης’
Η έννοια της
‘αποανάπτυξης’ ('Degrowth') αναφέρεται πρωτίστως στην αποσύνδεσή
μας από την οικονομική μεγέθυνση (δηλ. να παράγουμε μεγαλύτερα,
περισσότερα, γρηγορότερα, συγκεντρώνοντας έτσι τη μέγιστη «αγοραστική δύναμη»)
και τον επανα-προσανατολισμό μας προς
την επίτευξη της κοινωνικής ευημερίας
(Ελευθερία – Δικαιοσύνη – Ισότητα).
Πρόκειται για
μια διαδικασία πραγματικής και εκούσιας μείωσης της παραγωγής και
κατανάλωσής μας, εφόσον αυτές διαταράσσουν την ισορροπία του περιβάλλοντος
και της κοινωνίας. Η εργασία με νόημα, που είναι κοινωνικά χρήσιμη και από την
οποία αντλεί κάποιος ευχαρίστηση, είναι το ζητούμενο. Μειώνοντας τις απαιτήσεις
μας σε υλικά αγαθά, θα μειωθεί ο απαιτούμενος καθημερινός χρόνος εργασίας μας (ο
οποίος παρά την τεχνολογική πρόοδο μέχρι τώρα δεν έχει μειωθεί στο ελάχιστο) και
θα μένει περισσότερος χρόνος για δραστηριότητες δημιουργικές για εμάς και την
κοινωνία.
Μπορεί να
σκέφτεστε ότι οι αποφάσεις αυτές είναι πολιτικές και να αναρωτιέστε τί θα μπορούσε να κάνει ο καθένας από εμάς για ένα παγκόσμιο ζήτημα όπως
αυτό.
Βασική
ενέργεια είναι η προσωπική και κοινωνική συνειδητοποίηση της ανάγκης για
αλλαγή. Από κει και πέρα, η θεωρία της ‘αποανάπτυξης’ προτείνει μια σειρά από
δράσεις-αλλαγές, αρχικά σε τοπικό επίπεδο. Η ‘τοπικοποίηση’ π.χ. σκοπεύει
στη ριζική μείωση της απόστασης του τόπου παραγωγής και του τόπου κατανάλωσης.
Δηλαδή, η τοπική παραγωγή της τροφής, της ενέργειας και των αγαθών, η αύξηση
της παραγωγής μικρής κλίμακας, όταν οι πρώτες ύλες, πηγές ενέργειας και
εργατικό δυναμικό θα προέρχονται, κατά το δυνατό, από την ίδια περιοχή, οπότε
θα μειώσουν το περιβαλλοντικό αποτέλεσμα των μεταφορών (μικρότερη απόσταση,
λιγότερο CO2).
Τελικά
υπάρχει όριο; Ποιο είναι;
«Ο άνθρωπος που δεν ευχαριστιέται με τα λίγα,
δεν ευχαριστιέται με τίποτε» -Επίκουρος.
Θα πρέπει η οικονομία να
ξαναγίνει ένα απλό εργαλείο του ανθρώπινου βίου και όχι ο υπαρξιακός λόγος του.
Χρειαζόμαστε ένα σύστημα αγοράς που θα βασίζεται στην βιωσιμότητα και όχι
αποκλειστικά στο δέλεαρ του κέρδους. Η
κοινωνία της αποκλειστικής κατανάλωσης, της διαφήμισης και του φθηνού θεάματος,
δεν είναι αναγκαστικά ο μόνος δρόμος. Ο
άνθρωπος πρέπει να είναι δημιουργός της ζωής του και να καλλιεργήσει την
αίσθηση της προσωπικής ευθύνης απέναντι στην κοινότητα. Δεν
μπορούμε να περιμένουμε από κανέναν αρχηγό ή κράτος να υιοθετήσει τις αρχές της
πραγματικής Οικολογίας. Μόνο αν
συνειδητά αλλάξουμε την προσωπική μας ζωή μπορεί να ξεκινήσει να αλλάζει κάτι και συλλογικά.
Τι πραγματικά
χρειαζόμαστε; Πόση παραπάνω ‘ανάπτυξη’ θα μας κάνει ευτυχισμένους;
Ας αρχίσουμε επαναπροσδιορίζοντας
τις έννοιες ‘χρειάζομαι’ και ‘θέλω’, ‘ανάγκη’ και ‘επιθυμία’
και επανακαθορίζοντας το «τι», «πως» και «γιατί» θα παράγεται. Όσο πιο πολύ αργούμε, τόσο ακριβότερα θα το
πληρώσουμε στο μέλλον.
--------------------------------------------
Μερικές έξτρα πληροφορίες:
-Για καθημερινές πρακτικές οικολογίας διάβασε τα φυλλάδια
'Άλλαξε 12 συνήθειες' και '40 τρόποι για να μην κολυμπήσουμε'
ΥΓ: Το παρόν κείμενο γράφτηκε από μέλη της περιβαλλοντικής ομάδας το 2014.
ΥΓ: Το παρόν κείμενο γράφτηκε από μέλη της περιβαλλοντικής ομάδας το 2014.
